S
tartup kavramının temelini hayallerden ya da ihtiyaçlardan doğan yeni fikirler oluşturuyor. ”Benim bir fikrim var” cümlesi, aslında yeni bir startup projesinin doğuşunu simgeliyor. Ancak startupın temelini oluşturan bu fikirlerin hukuki olarak koruma altına alınması noktasında büyük bir kavram karmaşası olduğunu görüyoruz. Yola çıkan birçok startup, marka, patent ya da telif gibi koruma yollarından hangisine başvurması gerektiği noktasında yanılgıya düşüyor. Bu sebeple, startup projeleri için başvurulacak fikri ve sınai koruma yolları konusunda rehber niteliğinde bir yazı yazmak istedim.
Öncelikle sadece ”aklınızda” olan bir iş fikri, Türk hukuk sisteminde herhangi bir şekilde koruma altına alınmıyor. Ancak bu fikir hayata geçirilerek bir buluş, bir ürün ya da bir yazılıma dönüştüğü noktada koruma altına alınabiliyor. Bu noktada ise Sınai Mülkiyet Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nu rehber alıyoruz.
Fikirleriniz bir yazılım ya da bilgisayar programı ile hayat bulduğunda, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince ”eser” olarak sayılıyor ve tescillenmesi durumunda telif hakları ile korunuyor. Yazılım ya da bilgisayar programına ilişkin veritabanı, kaynak kodlar ve program akışı telif koruması kapsamında sayılıyor. Ancak bu yazılım ya da bilgisayar programı bir makinenin ya da bir endüstriyel ürünün çalıştırılmasını sağlıyorsa patent koruması sağlanabiliyor. Örneğin, klimanın sıcaklık derecesini ayarlayan bir bilgisayar programı telif koruması alırken, klimayı çalıştıran ve kontrol eden bilgisayar programı için patent koruması sağlanabiliyor.
Fikirleriniz, bilinen tekniği aşan yenilik içeren ürünler ile hayat buluyorsa Sınai Mülkiyet Kanunu gereğince patent tescili ile korunuyor. Buluşunuzun patent korumasından faydalanması için sanayiye uygulanabilir yani üretilebilir olması gerekiyor. Bu sebeple keşifler, bilimsel teoriler ya da matematiksel yöntemler patent korumasından faydalanamıyor. Güzel bir örnek olarak ters ketçap şişesi sayılabilir. Şişenin ters olması basit bir yenilik iken sanayiye uygulanabilir olması ile patent korumasından faydalanabilmektedir.
Patent korumasının bir diğer görünümünü faydalı model koruması oluşturuyor. Fikirleriniz, bilinen tekniği aşmıyor ancak farklı bir bakış açısı ile yeni bir ürün oluşturuyor ve bu ürün sanayiye uygulanabiliyor ise faydalı model tescili sağlanabiliyor. Faydalı model, belgelendirme, inceleme ve değerlendirme şekli bakımından patente oranla daha hızlı ve basit bir yol olarak görülüyor. Ancak faydalı model ile sağlanan tescil koruma süresi, patente oranla daha kısa süreli oluyor. Bir ürünün kapaklı hali, patent tescili için gerekli bilinen tekniği aşma şartını sağlamasa da faydalı model tescili için bir örnek oluşturabiliyor.
Fikirleriniz, bir ürünün tamamı ya da bir parçası üzerinde süsleme şeklinde hayat buluyorsa bu süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümü endüstriyel tasarım tescili ile korunabiliyor. Yine tasarımın yeni ve ayırt edici özelliklere sahip olması ve sanayiye uygulanabilir olması şartı aranıyor. Halı ve kilim desenleri, endüstriyel tasarımın en bilinen örneklerini oluşturuyor.
Fikirlerinizin hayat bulduğu ürün ya da hizmetlerin isimlerinin, şekil, renk, harf , sayı ya da malların ve ambalajların biçiminin tüm kullanım hakları size ait olmak üzere korunması ise marka tescili ile sağlanıyor. Bir sözcük ya da şeklin marka olarak tescilinin sağlanması için diğer ürün ve hizmetlerden ayırt edici özellik taşıması yani daha önce marka olarak tescil edilmemiş olması gerekiyor. Cins, çeşit, vasıf, kalite, miktar, amaç ve değer belirten isim ve işaretler ise marka olarak tescil edilemiyor. Ticari yaşamın her alanında büyük önem taşıyan marka tescili, marka sahiplerine geniş bir koruma sağlıyor. Öyle ki, ”ilk gelen alır” prensibinin geçerli olduğu internet alan adlarında dahi haksız kullanımının söz konusu olması halinde marka tescilinin sağladığı haklar kullanılabiliyor.
